Inleiding
Eerder schreef ik al over Frederik Braaf, beter bekend als Fedi Bandula (zie hier¹ en hier²). Inmiddels heb ik nog meer informatie en bronnen over hem gevonden. Dit nieuwe tweeluik is gebaseerd op oude en nieuwe gegevens uit krantenartikelen, maar ook op gesprekken met verschillende mensen, onder wie de Coroniaanse dichter Sombra (86) en mijn oudste broer (84).
King of Santapee
Volgens Sombra was de jonge Fedi Bandula niet alleen een rebel, maar ook een getalenteerd kawinamuzikant die zijn drums zelf maakte, met schapen-, geiten- of slangenvellen. Aan het begin van de twintigste eeuw woonde hij nog in Paramaribo, waar hij geen lieverdje was. Hij was daar de leider van een santapee.
In Paramaribo bestonden volgens Sombra verschillende soorten santapees, maar als leider van een santapee kende Fedi Bandula zijn gelijke niet. Dat was ook de reden waarom hij in Paramaribo de bijnaam King of Santapee kreeg, aldus Sombra.
Wat waren Santapees?
Maar wat waren santapees? Mijn onderzoek bracht me naar Demerara (het huidige Guyana), waar in dezelfde periode (begin twintigste eeuw) vergelijkbare bendes actief waren: de centipedes (uitgesproken als santapees). Een van hun leiders was Freddy Bandula – de man aan wie Frederik Braaf kennelijk zijn bijnaam ontleende. Toevallig hadden ze allebei ook dezelfde initialen: FB. In Coronie had Bandula, volgens Sombra, altijd een dolkmes bij zich.
De centipedes waren geen gewone bendes. Volgens een artikel in de Guyanese krant Stabroek News van 17 april 2020 ontstonden centipede-bendes in de achterbuurten. Ze verleenden niet alleen steun aan relschoppers, maar ook aan onderbetaalde havenarbeiders en dienstbodes die in benarde positie verkeerden. Centipedes belichaamden ook het rauwe verzet: een subcultuur van verzet tegen de maatschappelijke orde, zoals gesymboliseerd door de kring van “bezitters en bezitlozen” in Georgetown aan het begin van de twintigste eeuw. De leden van deze bendes, zowel mannen als vrouwen, waren jong en luidruchtig, aldus Stabroek News.
Volgens een artikel in de Guyana Chronicle van 21 september 2018, getiteld Georgetown, the ‘Garden City’ of British Guiana, organiseerden de centipedes besloten bijeenkomsten. Ze sloten hele wijken van Georgetown af en bestreden rivaliserende groepen met vishaken en scheermessen bevestigd aan wapenstokken. Deze stokvechters hadden namen als Freddy Bandula, Goblet Joe en Putagee Tunus. Mondelinge overlevering heeft volgens de krant ervoor gezorgd dat deze namen nog steeds voortleven. Tijdens deze besloten bijeenkomsten werd lof gebracht aan King o’Cumfa.De Cumfa is een dans om geesten op te roepen, uitgevoerd met een speciaal soort drumspel dat zijn oorsprong vindt bij de Ndjukas in Suriname. (bron: raquelbahadoorsingh.wordpress.com).
Het zijn dus kennelijk deze rebelse typen met wie Fedi Bandula zich associeerde.
Na een veroordeling in Paramaribo aan het begin van de twintigste eeuw werd hij opgesloten in de gevangenis van Coronie en daar openbaar tewerkgesteld. Kennelijk raakte hij verliefd op het district en bleef hij er wonen nadat hij zijn straf had uitgezeten. Hij had er ook een tante wonen, Cornelia Braaf, die ik als kleine jongen nog heb gekend als Oma Naas. Zij behoorde tot een van de van de vrouwen die ik beschreef in het artiekel: La Crème de la Crème de Coronie
Sfeer in Coronie, 1927
De situatie in Coronie was in 1927 explosief. De bevolking was diep ontevreden over het districtsbestuur, en met name over de politie. Er heerste al lang enige verbittering onder de bevolking. Er was geen vaste districtscommissaris (dc); het bestuur was tijdelijk in handen van de omhooggevallen districtsklerk A.H.S. Oppenheimer, die tot tweede waarnemend dc was benoemd. De dc van Nickerie, J. Boonacker, zou later in 1927 de nieuwe dc van Coronie worden, maar het is er nooit van gekomen.
Oppenheimer voerde in dat jaar een waar schrikbewind in Coronie. In werkelijkheid was hij een bangerige zenuwpees met stoere praatjes, die zich verschool achter zijn politiemacht. Burgers werden zonder proces opgesloten; willekeur en geweld waren aan de orde van de dag. Zelfs vrouwen moesten het ontgelden.
Hij gedroeg zich arrogant en racistisch. Hij noemde inwoners van Coronie “ploerten van negers”. Hij ging zelfs zo ver dat hij de grote schoolvakantie een maand verschoof uitsluitend voor de openbare school te Totness, omdat zijn vriendin, een onderwijzeres op die school, juist in die periode familiebezoek uit Nederland zou krijgen en daarom in Paramaribo wilde zijn.
Zelfs muziek maken was verdacht. Op 8 mei 1927 dansten stadsmensen die naar Coronie waren gekomen om rijst te planten de banya op Ingi Kondre. Oppenheimer liet hen oppakken, vier dagen opsluiten en vervolgens per mailboot terugsturen naar Paramaribo, omdat hij vond dat ze Sancta Coronie ontheiligden. Het Dagblad Suriname van 31 mei 1927 maakte melding van het incident met die rijstplanters uit de stad.
Het redactioneel commentaar van het dagblad Suriname van 14 juni 1927 bij een artikel over politieoptreden tegen vrouwen in Coronie luidde: “Ons dunkt, dat indien de zaak zich werkelijk op deze manier heeft toegedragen — en wij hebben geen reden dit te betwijfelen — het meer dan tijd is geworden dat het Bestuur de betrokkene spoedig terdege aan het verstand brengt dat voortaan een dergelijk optreden behoort te worden achterwege gelaten. Laat men de heer Oppenheimer maar eens vlug, op zakelijke wyze, in het hoofd prenten dat de persoonlijke vrijheid van de ingezetenen van dit land niet iets is waarmee als een speelbal naar welgevallen kan worden omgesprongen. Ook Coronie is nog geen Sovjet-Rusland; de heer Oppenheimer trede in den vervolge dus minder eigenrechterlijk en meer tactvol en wettelijk op, indien hij niet de onaangename consequenties van zijn tegenwoordig optreden tegenover het publiek wil dragen. Van de Rechter verwachten wij ook een zeer nauwkeurig onderzoek in deze. Onze correspondent zal zeker niet nalaten ons van deze aangelegenheid volkomen op de hoogte te houden.”
Het is dus deze gespannen sfeer – van onvrede, onrecht en machtsmisbruik – waarin Coronie verkeerde in 1927. Het jaar waarin Fedi Bandula in de problemen kwam.
In deel 2 van deze tweeluikkomt het tot een kleine uitbarsting op de dag na Koninginnedag, met grote gevolgen voor Fedi en zijn mati Charles Dors.
Bronnen:
- Guyana Chronicle. (2018, 21 september). Georgetown, the ‘Garden City’ of British Guiana. https://guyanachronicle.com/2018/09/21/georgetown-the-garden-city-of-british-guiana/
- Stabroek News. (2020, 17 april). Centipede gangs in Georgetown.https://www.stabroeknews.com/2020/04/17/guyana-review/a-brief-historical-glimpse-at-urban-crime-in-georgetown-part-one/
- Bahadoorsingh, R. (2020). Cumfa. Geraadpleegd van https://raquelbahadoorsingh.wordpress.com/cumfa/
- Teleurstelling: ploerten van negers: https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010344586:mpeg21:a0058
- Rijstplanters: https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010344549:mpeg21:a0027
- Schoolvakanties: https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010344586:mpeg21:a0032
- Redactioneel commentaar vrouwenmishandeling: https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010344555:mpeg21:a0033